खेम गैह्रे 🙏

©खेम गैह्रे २०८२ असार २३  आजकल मैले छोराको होमवर्क गराउँदा बारम्बार गुगल सर्च गर्नु पर्ने हुन्छ। कस्तो अचम्म लाग्छ, कहिलेकाहीं छोरोले सोधेका प्रश्न मलाई पनि थाहा हुँदैन। म आफ्नो स्कूल जीवन सम्झन्छु, जहाँ न त यस्तो जटिल पाठ्यक्रम थियो, न त कोही घरमा पढाइमा साथ दिने कोही हुन्थे। अनि लाग्छ बच्चाको पढाइको आधार त सानैमा तय गर्नुपर्दोरहेछ। म बाल्यकालमा एउटा सानो गाउँको प्राथमिक विद्यालयमा पढ्थें। घरदेखि स्कुल धेरै टाढा थिएन, यही सहजताको कारण आमाबाबुहरूले मलाई त्यही स्कुलमा भर्ना गरिदिनुभयो। केटाकेटी हिंड्न सक्दैनन भनेर टाढाको हाइस्कुलमा पढाउन कोही चाहँदैनथे, स्कूल गए पुग्छ! भन्ने सोच प्रचलित थियो। पढाइको स्तर, शिक्षण पद्धति, सिकाइको प्रभाव यी सबै कुराले खासै मतलव राख्दैनथे। हामीजस्तो सामान्य परिवारमा शिक्षाको मतलब थियो बच्चा स्कुल गयो कि गएन। किताब किनिदिएपछि अभिभावकको जिम्मेवारी सकिन्थ्यो। स्कुल गएपछी पढ्या त होला नि ! भन्ने सोच प्रबल थियो। न त बच्चाले पढेको हेर्ने चलन थियो, न त होमवर्क गरेको जाँच्ने। आज म छोराले लेखेको एक एक शब्द ध्यानपूर्वक पढ्छु। उसले के बुझ्यो, के लेख्यो, शिक्षकले क...

©खेम गैह्रे २०८२ असार २३  समय कति छरितो चालले अघि बढ्दो रहेछ! लाग्छ, यो कुनै उकालो चढिरहेको खोली हो, जुन आफूलाई सम्हाल्न नपाउँदै बग्दै जान्छ। हिजो जुन कुरा सामान्य लाग्थ्यो, आज त्यसैलाई सम्झिँदा मन अचम्मले भरिन्छ। कहिले काँही त विश्वासै लाग्दैन म वास्तवमै त्यस्तो जीवन बाँचेको थिएँ? अहिलेका बालबालिकाहरू बिहान ८ बजे उठेर मोबाइलको स्क्रिन हेरिरहेका हुन्छन्। ऊ बेला भने, हामी बिहानको झिसमिसे उज्यालोमा आँखा मिच्दै उठ्थ्यौं। बिहान घामै नउदाउँदै- "ए घामले पोलिसक्यो उठ " भन्ने आमाको आवाज बिहानको अलार्म जस्तै हुन्थ्यो। त्यो बेला खरबारी स्कुलजस्तै थियो- शारीरिक श्रमको, धैर्यताको, र जीवन बुझाइको पहिलो पाठशाला। म १०–१२ वर्षको थिएँ होला, जब एक्लै टाढाको  खरबारीमा घाँस काट्न जान्थेँ। हातमा हँसिया नाम्लो, सुनसान बाटो, कहिलेकाहीँ बाँदरको डर।  कहिलेकाहीँ, बालसुलभ कल्पनाले ममाथि राज गर्दथ्यो। बोटमुनि बसेर हावाको चालसँगै पातहरूको सुस्केरामा, घाँसको गन्हाउने गन्धमा हँसियाले भुइँमा ट्वाक-ट्वाक  हान्दै भविष्यका सपना बुनिन्थ्यो। अनि बिस्तारै फर्कने बाटो समाइन्थ्यो, जसमा दुःख पनि थियो र तृप्...

©खेम गैह्रे २०८२ असार २३  म पहिलो पटक स्याङ्जा बाट बुटवल झर्दा, त्यो मेरो लागि एउटा नयाँ संसार जस्तै थियो। टाढाबाट चम्किएजस्तो देखिने चिल्ला सडक, लाइन लागेका पसलहरू, गाडीहरूको हर्न, ठूला घरहरू, व्यस्त मान्छेहरू... सबै एकैचोटि अपरिचित लाग्थे। गाउँको शान्त वातावरणमा हुर्किएको मेरो मनलाई यो भीडभाडको जीवनले सुरुमा अलमल्यायो। तर गाउँबाट पहिल्यै झरेका बा का तरेलीहरू र आफन्तहरू भेट्न थालेँ। केही दिन उनीहरूको संगतमा बित्यो। उनीहरूसँग हिँड्दा प्रायः एउटै किसिमको कुरा सुनिन्थ्यो- "हामी यहाँ झरेका बेला कति सस्तो थियो जमाना! अहिलेको यो घर भएको ठाउँ त दस हजारमै किनेका थियौं।"   म 'ओहो!' भन्दै जिब्रो टोक्थें, आश्चर्यचकित हुन्थेँ। त्यसपछि मनमनै प्रश्न उठ्थ्यो मेरा बा पनि त्यसबेला तराइ झरेको भए कस्तो हुन्थ्यो होला! आफ्ना बा को अनुहार सम्झन्थेँ। गाउँका खेतबारी, माटाका घर, हाँस्ने खेल्ने गाउँले जीवन... त्यसैमा रमाएका बा सहर झर्ने कुरा कहिल्यै सोंच्नुभएन कि सोच्दा पनि त्यति सजिलो थिएन होला। म भने हेर्दै गएँ- उबेला तराइ झरेका बा का तरेली साथीहरूका अहिले शहरमा ठूला घर र गाडी भएका छन्। सस्...

©खेम गैह्रे २०८२ असार २३  समय: ४:४१ दिउँसो आजकल मैले छोराको होमवर्क गराउँदा बारम्बार गुगल सर्च गर्नु पर्ने हुन्छ। कस्तो अचम्म लाग्छ, कहिलेकाहीं छोरोले सोधेका प्रश्न मलाई पनि थाहा हुँदैन। म आफ्नो स्कूल जीवन सम्झन्छु, जहाँ न त यस्तो जटिल पाठ्यक्रम थियो, न त घरमा पढाइमा साथ दिने कोही हुन्थे। अनि लाग्छ बच्चाको पढाइको आधार त सानैमा तय गर्नुपर्दोरहेछ। म बाल्यकालमा गाउँको सानो प्राथमिक विद्यालयमा पढ्थें। घरदेखि स्कुल धेरै टाढा थिएन, यही सहजताको कारण आमाबाबुले मलाई त्यही स्कुलमा भर्ना गरिदिनुभयो। केटाकेटी हिंड्न सक्दैनन भनेर टाढाको हाइस्कुलमा पढाउन कोही चाहँदैनथे, स्कूल गए पुग्छ! भन्ने सोच प्रचलित थियो। पढाइको स्तर, शिक्षण पद्धति, सिकाइको प्रभाव यी सबै कुराले खासै मतलव राख्दैनथे। हामीजस्तो सामान्य परिवारमा शिक्षाको मतलब थियो बच्चा स्कुल गयो कि गएन। किताब किनिदिएपछि अभिभावकको जिम्मेवारी सकिन्थ्यो। स्कुल गएपछी पढ्या त होला नि ! भन्ने सोच प्रबल थियो। न त बच्चाले पढेको हेर्ने चलन थियो, न त होमवर्क गरेको जाँच्ने। पढाइमा बालबालिकाको रुचिले कति ठूलो भूमिका खेल्छ भन्ने कुरा मैले आफ्नै अनुभवबाट बुझ...

विचार- खेम गैह्रे  आफुँलाइ मन परेको ब्यक्तिको बिपक्षमा निर्णय आयो भने अदालत बिक्यो भन्ने र मन परेको ब्यक्तिको पक्षमा फैसला आयो भने न्याय मरेको रैनछ भन्ने। आफ्नो पक्षको समाचार आयो भने कान्तिपुर, सेतोपाटी, अनलाइनखबर जे मा आएपनि शेयर गर्ने र आफ्ना मान्छेको विरुद्धमा समाचार आयो भने १२ भाइ भनेर गाली गरिहाल्ने। यदि उनिहरुको विस्वास लाग्दैन भने आफ्नो पक्षमा समाचार आउँदा पनि ती मिडियालाइ बहिस्कार किन नगर्ने?  नयाँको तारिफ गरे स्वतन्त्र नागरिक भइने र गलत भएछ,  यस्तो चैं गर्न नहुने भनेर सकारात्मक  आलोचना वा फरक बिचार राख्ने लाई झोले भनिहाल्ने । न्यायको परिभाषा पक्ष र बिपक्षमा फरक गर्ने। त्यही अदालत अनि त्यही पत्रीका कहिले बिक्छ कहिले न्याय दिन्छ। आफ्नो पक्षमा फैसला आउँदा न्याय ज्युँदो हुन्छ र बिपक्षमा आउँदा न्याय मर्छ। सहि लाइ सहि र गलत लाई गलत भन्ने साहस गरौं। आफ्नो आस्था परै राखेर थोरै भएपनि आफ्नो विवेक प्रयोग गरौं।

लेखक खेम गैह्रे (कुनै सामग्री पढेर शेयर गर्नु अघि स्रोत खोज्ने, तुलना गर्ने, कसरी आयो, किन आयो र कसले लेख्यो? भनेर पनि सोच्न थालौँ। फोन मात्र होइन, सोंच पनि स्मार्ट बनाऔं, डिजिटल मूर्ख हुनबाट बचौं।) अहिले मोबाइल फोन, इन्टरनेट र सामाजिक सञ्जालको आगमनले आम मानिसको हातमै सूचना पुर्‍याएको छ। अब रेडियो, टेलिभिजन, अखबार कुर्नु पर्दैन; सूचना आफैं मोबाइलको स्क्रीनमा झर्दछ। तर यही सूचना सहजताको युगमा एउटा यस्तो समस्या मौलाएको छ, जसले सत्य र असत्यको सीमारेखा नै मेट्न थालेको छ- "फेक न्युज !" अर्थात् झूटा समाचार। फेक न्युज अब केवल हास्यास्पद अफवाह होइन, यो जनमत निर्माणमा प्रभाव पार्ने एउटा गम्भीर, संगठित र खतरनाक हतियार बनेको छ। सामान्यतया समाचार भन्ने बित्तिकै सत्य हुने विश्वास हाम्रो चेतनामा गहिरो गडेको छ। यही विश्वासको जमिनलाई फेक न्युजले ढाल्ने काम गर्छ। यस्तो समाचारले कुनै घटना घट्नुअघि नै झूटो विवरण दिन सक्छ, कुनै व्यक्तिको छविलाई नोक्सान पुर्‍याउँन सक्छ, वा कुनै सामाजिक समूहबारे गलत धारणा निर्माण गर्न सक्छ। यो केवल पत्रकारिताको संकट होइन, यो सामाजिक संरचनामाथिको नै आक्रमण हो। जुन ...