खेम गैह्रे 🙏

खेम गैह्रे गल्याङ् नगरपालिका-१, मालुङ्गा, स्याङ्जा। हामीलाई केही चाहिँदैन, कन्या भए पुग्छ। यो वाक्य सुन्दा कति सफा, सरल र प्रगतिशील लाग्छ। पहिलो पटक सुन्दा म पनि भावुक भइदिएँ। यही हो आजको सोंच, यही हो परिवर्तन, यही हो आशाको किरण! तर त्यो वाक्यको गहिराइमा लुकेको आग्रह, त्यो 'केही चाहिँदैन' पछाडि लुकेको  तर… भने मलाई पछि थाहा भयो जब म नजिकको आफन्तको बिहेमा प्रत्यक्ष सहभागी भएँ। बिहे नजिकिँदै जाँदा तयारी धमाधम चलिरहेको थियो। केटी पक्षबाट खासै कुरा उठाइएको थिएन। सबै कुरा सहज र सादगीपूर्ण राख्ने सोच थियो। तर अन्तिम तिर बेहुला पक्षबाट सन्देश आयो- "लौ एक दिनलाई त ठाउँ राखिदिनु पर्‍यो, कान्छो भाइको बिहे रमाइलो गर्नुपर्छ भनेर दिदीहरू कराए, के गर्ने! एक दिनको इज्जत त जोगाइदिन पर्‍यो हजुर!" त्यो 'एक दिनको इज्जत' भन्ने शब्दले नै मेरो मनोविज्ञान पल्टाइदियो। सानो बिहे गर्ने योजनामा अचानक महँगो पार्टी प्यालेसको बुकिङ भयो, जन्ती-पाहुना सत्कारको सूची लामो हुन थाल्यो। सुरुवातमा- कन्या भए पुग्छ भन्ने अभिव्यक्ति कसरी एक दिनको इज्जत को बोझमा परिणत भयो, त्यो अनुभव प्रत्यक्ष देख्न प...

खेम गैह्रे गल्याङ नगरपालिका-१, मालुङ्गा, स्याङ्जा। हामी आफैं थोरै दक्षिणा दिन्छौं अनि आफैं पन्डित लोभी हुन्छन भनेर तुच्छ टिप्पणी गर्छौं। हामी अरु पेशालाई सम्मान दिन्छौं डाक्टर, इन्जिनियर, वकिल, मिस्त्री, जे भए पनि पहिले पारिश्रमिक कति हो भनी सोध्छौं, सहमति गर्छौं। तर पण्डितको हकमा? गोप्य रुपमा खाम दिन्छौं।  हामी कहिल्यै सोंच्छौं त पन्डित कसरी पन्डित बन्यो ?  उसले सानै उमेरमा घरपरिवार छाड्यो। कठ्यांग्रीदो पुषे जाडोमा न त गतिलो ओढ्ने कम्बल, न त राम्रो खाइपाइ। गुरुकुलमा बसेर, टुप्पी कसेर, चिसो भुइँमा पाठ गर्‍यो। बिहान सबेरैदेखि रातिसम्म मन्त्र, शास्त्र, कर्मकाण्ड र वेद अध्ययन गर्‍यो। त्याग गर्‍यो, तपस्या गर्‍यो, तब मात्र उसले पण्डित को पदवी पायो। मेरो घर नजिकै गुरुकुल शिक्षालय छ। एकदिन एउटा सानो बच्चा ठूलो झोला बोकेर ओरालो झर्दै रहेछ मैले मोटरसाइकल रोकेर भनें-  बाबू गुरुकुल जाने हो? बस म पुर्‍याइदिन्छु- उ बस्यो । झर्नेबेलामा सोधें घर कहाँ हो?- बाग्लुङ !  कतिकक्षामा पढ्छौ?- ६ कक्षामा।  अनि सोंधे कति वर्षको भयौ?-  अस्ति बाट १० वर्षको पुगेर ११ को लागें। उसको उत्त...

खेम गैह्रे गल्याङ् नगरपालिका-१, मालुङ्गा, स्याङ्जा। विवाह हाम्रो समाजको एक पवित्र र गम्भीर संस्कार हो । यो केवल दुई व्यक्ति बीचको सम्बन्ध होइन, दुई परिवारबीचको आत्मीय सम्बन्धको प्रारम्भ हो। तर दुःखको कुरा, आज पनि नेपाली समाजमा यो संस्कार बराबरीको होइन, असमानताको ढाँचामा बाँचिरहेको छ। विशेषगरी छोरी दिने पक्षप्रति समाजले देखाउने दृष्टिकोण अझै पनि सानो को दर्जामा सीमित छ। "छोरी दिने सानो, लैजाने ठूलो" भन्ने सोच केवल वाक्य मात्र होइन, त्यो एक गहिरो सामाजिक अन्यायको प्रतिबिम्ब हो। बाबुआमाले ज्यान दिएर, माया र मेहनतले हुर्काएको छोरीलाई जब विवाहमार्फत अर्को घर पठाउँछन्, त्यही बेला उनीहरूलाई इज्जत जोगाउन खर्च गर्नुपर्ने बाध्यताले अझ पीडित बनाउँछ। यो सोच सामाजिक दृष्टिले मात्र होइन, मानवीय दृष्टिले पनि अनुचित छ। एउटा छोरीले विवाहपछि आफ्नो घर, थर, संस्कार, जीवनशैली सबै परिवर्तन गर्छे। ऊ अन्जान घर, अन्जान मानिस र नयाँ परिवेशसँग समायोजन गर्न संघर्ष गर्छे। तर अझै पनि विवाह समारोहमा केटी पक्षले ढोग गर्नुपर्ने, दक्षिणा दिनुपर्ने, झुक्नुपर्ने जस्ता परम्पराहरू निभाइन्छन्, जुन आत्मसम्मानको घोर...

(एक स्मृतिमा बाँचिरहेकी शिक्षिकाको कथा) खेम गैह्रे गल्याङ नगरपालिका-१, मालुङ्गा, स्याङ्जा। माटे गारो, टिनको छानो तल्लो झ्यालबाट बिहानको घामको उज्यालो स्कुलको कक्षाकोठामा छिर्दै थियो। पुरानो भवनको भित्तामा झुन्डिएको कालो बोर्डमा अझै हिजो लेखिएका अक्षर मेटिएको थिएन। विद्यार्थीहरू हुलिएर आउँदै थिए, कसैले चप्पल समात्दै, कसैले जाँगेको हुक समात्दै, अनि कसैले खल्तीमा एउटा मात्रै कलम कोचेर। ठ्याक्कै १० बजेर ५ मिनेटमा स्कुलको गेटबाट रातो सारीमा, कपाल खुम्च्याएर, निधारमा पातलो सिन्दुर लगाएकी शारदा मेडम प्रवेश गर्छिन्।सादा जिन्दगी, अझै सादा देखिने अनुहार। उनको हातमा पुरानो झोलामा किताब, कापी, अनि एउटी आमा भएर पनि शिक्षिकाको दायित्व बोक्न खोज्ने प्रयासका चिह्नहरू भरिएका छन्। उनी कक्षाको एक कुनामा कुर्सी राखेर बसेको देख्नासाथ हामी केटाकेटीहरू खुसी हुन्थ्यौं। "निदाउने मेडम आइन्!" भन्ने हल्ला कक्षा भरी फैलिन्थ्यो। "क्लास वर्क गर" उनी बिस्तारै भन्थिन्। अनि झोलाबाट कापी निकालेर, कुर्सीमा बस्छिन्, अलिकति घामतिर फर्केर। कपाल सिउँदोको पछाडि गाँठोमा बाँधिएको, निधारमा घामको पसिना टल्केको...

खेम गैह्रे गल्याङ नगरपालिका~१, मालुङ्गा, स्याङ्जा।  हाम्रो समाजले सम्बन्ध मापनका लागि दुईवटा फरक तराजु राखेको देखिन्छ। छोरीलाई ज्वाइँले माया गर्‍यो, सम्मानले व्यवहार गर्‍यो, उसलाई साँचो साथीसँगै जीवनसाथी बनायो भने घरभित्रै उज्यालो फैलिन्छ। गाउँघरदेखि शहरसम्म यो प्रसङ्ग गर्वले भनिन्छ- हाम्रो ज्वाइँ असल हुनुहुन्छ, हाम्री छोरी सुखी छ। तर यही समाजमा, जब छोराले आफ्नी पत्नीलाई आदर गर्छ, मायाले हेर्छ, जीवनका निर्णयहरूमा उनको राय लिन्छ, जब उसले आफ्नो घर-परिवारभन्दा अगाडि श्रीमतीको सम्मान र खुशीलाई प्राथमिकता दिन थाल्छ, तब छोरामाथि एउटा गम्भीर आरोप लाग्छ श्रीमतीको मायाजालमा फस्यो भन्दै आमाबाबुले घृणाका शब्द बोलेको सुन्न पाइन्छ। जब ज्वाइँले छोरीको सुखका लागि घर, जागिर, गाडी केही गरे  गर्व। त्यहिँ छोराले बुहारीलाई सहज जीवन दिन खोज्यो  आरोप। जब ज्वाइँले छोरीलाई शहरमा राख्यो उहाँ त असल ज्वाइँ। त्यहिँ छोराले बुहारीलाई शहरमा लग्यो  स्वास्नीको पछि लागेर बाबुआमालाई बिर्सियो। किन यस्तो दोहोरो मापदण्ड? यो विडम्बना हाम्रो सामाजिक संरचनामा गहिरो गडेको छ, पुरुषले आफ्नी श्रीमतीलाई माया गर्...

 -खेम गैह्रे शिक्षक समाजको मेरुदण्ड हो। उसले ज्ञानको आलोक फैलाउने, विद्यार्थीलाई अनुशासन र नैतिकताको बाटोमा हिडाउने र राष्ट्र निर्माणको आधार तयार पार्ने काम गर्छ। तर समाजले शिक्षकलाई कस्तो दृष्टिले हेर्छ? यो प्रश्न आजको समयमा झनै महत्वपूर्ण बनिरहेको छ। पुराना दिनमा शिक्षकलाई अत्यन्त सम्मानका साथ हेरिन्थ्यो। ‘गुरु ब्रह्मा, गुरु विष्णु’ भन्ने भावले भरिएको हाम्रो संस्कृतिमा गुरुको स्थान देवताभन्दा पनि उच्च थियो। गाउँघरमा शिक्षकको कुरा मान्नु, उनीहरुको सुझावअनुसार निर्णय गर्नु,  सामान्य कुरा थियो। शिक्षक भनेको ज्ञानको भण्डार, अनुशासनको मूर्ति र आदर्श पात्र मानिन्थे। शिक्षक आदर्शको प्रतीक मानेको व्यक्ति हो भन्ने कुरा हामी पाठ्यपुस्तकमा पढ्यौँ, भजनमा गायौँ र भाषणमा सुन्दै आयौँ। तर आजको यथार्थ के छ? एउटै उदाहरण हेर्नुस् – मावि तहमा स्थायी रहेको शिक्षकले जब खरदार मा नाम निस्किएको खबर पाउँछ, तब उसले त्यो समाचारलाई जीवनको सफलता ठान्छ। के यो शिक्षा पेसाको सम्मान हो? यो कुरा सुन्दा अचम्म लाग्न सक्छ, तर आज शिक्षकको अवस्था यति न्यून बनाइएको छ कि उसले शिक्षकको दर्जा छाडेर प्रशासन सेवाको खरदा...

खेम गैह्रे  गल्याङ् नगरपालिका~१, मालुङ्गा, स्याङ्जा।  आजको नेपाली समाजमा विवाह केवल सामाजिक परम्परा होइन, अब जीवनशैलीको चुनाव र भविष्यको सुनिश्चितताको प्रतीक बन्दै गएको छ। विशेषगरी युवतीहरूका लागि जीवनसाथी रोज्ने मापदण्ड दिनप्रतिदिन बदलिंदै छन्। अहिलेको परिवेशमा धेरै युवतीहरू सम्पन्नता, वैदेशिक स्थायित्व, र उच्च सामाजिक स्थिति भएका पुरुषप्रति आकर्षित देखिन्छन्। यसले नेपालमै श्रम गरेर बसिरहेका वा खाडी मुलुकहरूमा श्रम गर्न गएका धेरै युवाहरूको बिहेको सम्भावनामा गम्भीर प्रश्नचिन्ह खडा गरिरहेको छ। अघिल्लो पुस्तामा विवाह प्रेम, पारिवारिक समझदारी र सामाजिक मेलमिलापको विषय हुन्थ्यो। तर आजको पुस्तामा विवाह धेरै हदसम्म "सुरक्षित भविष्यको ग्यारेन्टी" को रूपमा हेर्न थालिएको छ। पढेलेखेकी, आत्मनिर्भर बन्न खोजेकी युवती अब आफ्नो जीवनसाथीबाट पनि त्यस्तै स्तरको सोच, आम्दानी, र जीवनशैलीको अपेक्षा राख्छिन्। वैदेशिक बसाइ, स्थायी भिसा, वा विदेशमा राम्रो जागिर भएका केटाहरूलाई प्राथमिकता दिइन्छ। यसले गर्दा नेपालमै संघर्ष गर्दै बसेका वा खाडी मुलुक गएका युवाहरूको "योग्यता नपुगेको" मानिने अवस...

खेम गैह्रे गल्याङ् नगरपालिका~१, मालुङ्गा, स्याङ्जा। विगत केही दशकयता प्रविधिमा भएको तीव्र विकासले मानव जीवनलाई सहज, सरल र सुविधाजनक बनाएको छ। मोबाइल फोनको आविष्कारले विश्वलाई हातको हत्केलामा झारेको जस्तो महसुस गराएको छ। पहिले संचारको एक साधनको रूपमा सुरू भएको मोबाइल आज सूचना, शिक्षा, मनोरञ्जन, व्यवसाय र दैनिक जीवन सञ्चालनको केन्द्रीय माध्यम बनेको छ। तर यही प्रविधिको अत्यधिक प्रयोगले अहिले आम मानिसहरूलाई फाइदाभन्दा पनि लततर्फ धकेलिरहेको अवस्था देखिन्छ। मोबाइलको लत अर्थात् आवश्यकता भन्दा धेरै समय र ऊर्जा मोबाइलमा खर्च गर्नु, जुन हाम्रो शारीरिक, मानसिक, सामाजिक र पारिवारिक जीवनमा नकारात्मक असर पार्दछ। बिहान उठ्ने वित्तिकै मोबाइल हेर्ने, सुत्नुअघि मोबाइल नछोड्ने, केही समय खाली हुनासाथ स्क्रोल गर्न थालेको बानी सामान्य जस्तो देखिए पनि यो लतको सूचक हो। विशेष गरी युवापुस्ता र बालबालिकामा मोबाइलको अत्यधिक प्रयोगले पढाइमा ध्यान केन्द्रित गर्न नसक्ने, आँखाको समस्या, निद्राको कमी, चिडचिडापन र एक्लोपन जस्ता समस्या निम्त्याएको छ।  हिजोको पुस्ताले कलम समाउँदै शिक्षा सुरु गर्‍यो, आजको पुस्ता टचस्क...

खेम गैह्रे गल्याङ् नगरपालिका~१, मालुङ्गा, स्याङ्जा।    म खेम गैह्रे। समसामयिक विषयवस्तुहरूमा कलम चलाउन रुचि राख्ने गर्छु। सेतोपाटी, हेर्नेकुरा लगायतका प्रतिष्ठित अनलाइन मिडिया प्लेटफर्महरूमा मेरा विचारप्रधान लेखहरू नियमित रूपमा प्रकाशित भइरहेका छन्।  जन्म थलो स्याङ्जा जिल्लाको गल्याङ नगरपालिका–१, मालुङ्गा हो भने हाल म रुपन्देहीको बुटवलमा अस्थायी बसोबास गर्दै आएको छु। व्यावसायिक रूपमा भने म ‘एम जोन इन्टरप्राइजेज’ मार्फत निजी क्षेत्रमा सानो उद्धमीको रुपमा पनि सक्रिय छु।

बाबुकै मुख हेर्ने दिन: "बुवालाइ बचाउँन सक्दैनौं भनेपछी...!" खेम गैह्रे  सबैकी एउटी दिदी र पाँच भाइ मध्ये म ! बुढेसकालमा जन्मिएको कान्छो छोरो। जब म संसार बुझ्न थाल्दै थिएँ, त्यसैबेलादेखि बुबाको शरीर रोगले थलिएको थियो। मेरो बाल्यकालको स्मृतिमा बुबाको साथ भनेको कहिले अस्पतालको सानो शैयामा, कहिले घरको कोठाको ओछ्यानमा आराम गरिरहनुभएको अवस्थामै सीमित छ। दाइहरू सबैजना आफ्नो भविष्यको खोजीमा घर बाहिर लागिसक्नुभएको थियो। घरमा आमा र म। सानो छोराले बुझ्न नसक्ने, तर महसुस गर्न थालिसकेको पीडादायक समय। कहिले अस्पतालको गन्ध, कहिले घरको चुपचाप वातावरण। उमेरले सानो थिएँ, तर परिस्थितिले उमेरभन्दा छिटै व्यवहारिक बनायो र मलाई चाँडै ठूलो बनायो। बुबालाई नजिकबाट हेर्न पाउनु, उहाँको पीडालाई देख्नु, अनि त्यसभित्र लुकेको उहाँको ममता महसुस गर्नु, यी सबै मेरा अमूल्य स्मृतिहरू हुन्। जीवन बुझ्न, समाज बुझ्न र सहन सिकायो सायद त्यो पनि बुबाका अर्ति, उपदेश र उहाँको मौन उपस्थितिको प्रभाव थियो। कहिल्यै ठूलो स्वरमा केही नभने पनि, उहाँको हरेक व्यवहारले एउटा पाठ सिकाउँथ्यो। बुबाको स्वास्थ्य बिग्रँदै गएपछि उहाँलाई थ...